Kornai János: “Przemiany posocjalistyczne i paestwo: refleksje na tle wegierskich problemów finansowych“ (The Postsocialist Transition and the State: Reflections in the Light of Hungarian Fiscal Problems), in Polish, Gospodarka Narodowa, March 1993, Vol. 4, No. 3, pp. 1-13. Original: 6.47, in English, 1992.
OSPODARKA ARODOWA Janos KORNAI Uniwersytet Harvarda, Instytut Ekonomii Wçgierskiej Akademii Nauk Przemiany posocjalistyczne i panstwo: refleksje na tie wçgierskich problemów fmansowych* W opracowaniu zajmujç siç tylko jednym z niezliczonej liczby problemów, jakié pojawity siç w okresie przemian w krajach posocjalistycznych: rolq panstwa w gospodarce* 1. Moje podejscie opiera siç na doswiadczeniach Wçgier, ale jestem przekonany, ze problemy, które poruszam, sq dose powszechne i wczesniej czy pózniej pojawiq siç równiez we wszystkich krajach posocjalistycznych, chociaz z róznq intensywnosciq i formq. Mimo ze moje przyklady pochodzq z gospodarki wçgierskiej, to jednak celem opracowania nie jest przeglqd sytuacji gospodarezej na Wçgrzech. Bye moze jedna sprawa jest godna szczególnej uwagi: podezas gdy kilka krajów regionu boryka siç z powaznymi problemami gospodarezymi i mogq nawet bye zagrozone chaosem, przemiany na Wçgrzech przebiegajq spokojnie i pojawiajg siç symptomy ozywienia gospodarezego. I. Rady w literaturze zachodniej Wielu ekonomistów w krajach posocjalistycznych, rozczarowanych centralnym planowaniem, jest sklonnych wierzyc bezkrytyeznie w mityezny kult rynku. Efektywnym lekarstwem na ten zamçt jest lektura zachodniej literatury o niedocitjgniçciach mechanizmu rynkowego. Przekonuj^co udowadnia ona wystçpowanie wielu zasadniezyeh problemów, dia których rynek samoczynnie nie znajduje skutecznych rozwi^zan. Za przy * Artykul zostal opublikowany w ’’The American Economic Review”, vol. 82, No 2, May 1992. 1 Olbrzymia pomoc w zbieraniu materialów, które poshizyly do przygotowania tego wykladu, okazaly mi: E. Erdélyi, M. Kovács, M. Mora, L. Murakozy, M.Z. Petschnig, A. Seleny, I. Gy. Toth i A. Vacroux. Korzystajqc z okazji chcialbym im wyrazic swoja wdziçcznosc. Wartosciowe uwagi na temat pierwszej wersji tego Studium otrzymalem od Francisa M.Batora, Tomasa Bauera, Zsuzsy Daniel, Martina S. Feldsteina, Georga Kopitsa, Almos Kovasca, Michaela Marese i Laszlo Urbana. Rzecz jasna, autor sam ponosi odpowiedzialnosc za jakiekolwiek btçdy, które tnoga pojawic siç w t*kscie. Badania byly wspierane przez Wegiersk^ Fundacjç Badan Narodowych (OTKA). klady moga tu poshizyc: próba utrzymania równowagi w skali makroekonomieznej, zapewnienie sprawiedliwego podziahi dochodów, liczenie na efekty czynników zewnçtrznych, podaz wystarczaj^cej ilosci dóbr publicznych i ograniczenie dzialan monopolistycznych. Dziedziny, w których skuteeznose rynku jest ograniezona, wymagajq aktywnych dzialan panstwa2. W zachodniej literaturze mozna wyróznic jeszcze inn^ grupç badaezy, którzy przekonuj^co pokazujq, ze dzialania polityezne, politycy i biurokraci moze jeszcze w mniejszym stopniu niz rynek stj w stanie koordynowac 2 Wczesniejsze omówienia teorii, wskazujace na inaia skuteeznose rynku mozna znalezc w pracach: Francisa M. Batora (1958) i Williama Baumot (1965). Aktualnych analiz dostareza Joseph E. Stiglitz i inni (1989). W miarç postçpu badan, na swiatlo dzienne wychodzi coraz wiçcej dziedzin, dia których rynek okazuje siç bye malo skuteeznym narzçdziem. Przykladowo rozwazania na temat niedoskonalej konkurencyjnosci i korzysci skali prowadzg do pewnych korekt wczesniej formulowanych koncepcji broni^cych wolnego handlu i sugerujg, ze w'okreslonych warunkach, bardziej aktywne dzialania panstwa mog^ bye uzasadnione. Podsumowanie szerokiego zakresu badan, które rozwinçly siç po prekursorskich opracowaniach Paula R. Krugmana, Elhanana Helpmana i pozostalych mozna znalezc u Helpmana (1990). 3 (39) Rok IV Marzec 1993 GOSPODARKA NARODOWA NR 3/1993