Bartal Antal: A magyarországi latinság szótára (Budapest, 1901)

I. Lineamenta latinitatis Regni Hungariae mediae et infimae aetatis

I. LINEAMENTA LATINITATIS REGNI HUNGÁRIÁÉ MEDIAE ET INFIMAE AETATIS. Sententia vulgari maiorum nostrorum: «Extra Hungáriám non est vita, si est vita, non esi ita», (|UO(l proverbium praecipuum exemplis variis vita; publicae el privatae probatum, illustratum dcmonslralumque exhibent monumenta diversa historica, tabula1 publiea1, annales, fasti, commentarii, indices, edicta, decreta, statuta, inscriptiones, dissertationes, varia instrumenta litteraria, fabula; deni­que novella;, quae vocantur Uoinanlicae, recentiorum, imprimis Mauritii Jókai et Josefi Eötvös; verbum illud volucre non solum ad actiones vitae, sed etiam ad earum imagines in speculo animi et sermonis reflexas, repraesentatas pertinet et opportunissime affertur ad Latinitatem Hungarorum vere coinnio­­deque arguendam, significandam, quasi compendio comprehendendam el notandam. Populus Hungarorum intra nationes occidentis locatus et diversis perpetuis commerciis cum eis connexus mores suos gentiles cullurac accomodare, cultura insitiva imbuere et temperare coepit. Maiores nostri Sto Stephano a pontifice Romano corona regia sancta apostolira ornato cum fide Christiana etiam sermonem Latinum receperunt, adoptarunt et amplexi sunt, qui brevi in omnibus regni institutis conditionibusque vitae divulgatus et propagatus est. Sa'culis prohibentibus cultura commeatibus, conjunctionibus externis auctis, hospitibus extraneis receptis, litteris classicis renatis provecta est et cum ea etiam lingua Latina promota, peregrinitate affecta el variata est. Inter varias nationes regni haec erat copula, vehiculum commeandi, communi­candi, unde sermo Latinus saturatus est etiam vocibus a variis indigenis, vernaculis populis vel colonis regni ascitis. Memoria dignum est, quod Lucius De regno Dalmatia; scribit: «Ab anno vero 1200 si cuti, in Croatia et Dalmatia variae mutationes evenere, ita Croat i cum Dalmatis moribus et, lingua misceri coeperunt indeque quaedam Croatorum verba latiné profari et quaedam Latina Slave pronunciari coepere. Hinc lingua Latina corrupta ad instar Italicae promanavit, quae Latina vulgaris dici potest; in scripturis tamen Latina servabatur, purior et corruptior pro tem­porum diversitate et scribentium intettig entia. y> Non solum in rebus ad religionem et ad coetum fidelium perlinentibus, nec tantum in scholis vigebat sermo Latinus, sed etiam in comitiis regni, jurisdictionibus, iudiciis, comitatibus, magistratibus, tabulariis civitate est donatus et novis indiciis novarum rerum ditatus. Imo proceres et nobiles nostri etiam in officiis urbanis, conversationibus, consuetudinibus, colloquiis, commerciis litterarum aliisque coniunctionibus vita?, familiaris, socia; quotidiana;, hac loquela confabulabantur et sermocinabantur, hanc pro genuina, indigena, gentili, ingenua, patria habebant et colebant, huius peritia nobiles a vulgo, viros a feminis differre, distingui posse existimabant. Sed auctore Jókai etiam feminae urbana; et litterata;, huius lingua; studiosae, el doctae, iuris vel medicinae peritae frequenter occurrunt; unde sermo ille inquinatus et curiosus facete stilus curialis et culinaris vulgo appellatur.

Next